⁣

Kaliada i batliejka — dva staražytnyja slovy, z jakimi źviazana ŭ bielarusaŭ sustreča Novaha hoda. Pieršaje slova pachodzić z lacinskaj movy i aznačaje pieršy dzień miesiaca. Hetym slovam rymlianie nazyvali śviata, jakim jany adznačali pačatak hoda. Adnak, chacia vytoki slova iduć z lacinskaj movy, samo śviata ŭ slavianskich narodaŭ viadoma z sivoj daŭniny. Dlia staražytnych slavian Kaliada byla zimovym śviatam u honar sonca. Ličylasia, što z hetaha času soniečnaje śviatlo pačynaje pieramahać načnuju ciemru, tamu kožny dzień pavialičvajecca na niekaĺki chvilin. Slavianie vieryli, što mienavita heta śviata dapamahaje pieramozie sonca. Na Kaliady ladzili huĺni, śpiavali, tancavali, varažyli, sluchali liehiendy i padańni, adhadvali zahadki.

Samaj značnaj padziejaj, da jakoj rychtavalisia zahadzia, byŭ abrad kaliadavańnia. Hrupy chlopcaŭ i dziaŭčat kaliadnymi viečarami chadzili pa chatach z vinšavańniem i vieličaĺnymi pieśniami. Hetych kaliadoŭščykaŭ jašče nazyvali źviezdarami za toje, što jany abaviazkova nasili ci vazili na sankach vielizarnuju samarobnuju zorku. Jana aśviatlialasia znutry i miela piać, vosiem abo šasnaccać promniaŭ, jakija zakančvalisia pyšnymi pamponami z roznakaliarovaj papiery. Zvyčaj nasić zorku biare pačatak u jazyčnickich slavianskich abradach. Zorka ŭvasabliala saboj vyjavu śviacila, byla simvalam adradžeńnia boha sonca Jaryly.

Abaviazkovym hierojem kaliadavańnia byla Kaza. Nievysokaha chlopca, zdatnaha da tancaŭ i huĺniaŭ, apranali ŭ vyviernuty kažuch, nadziavali masku z rahami i baradoj. Kazu supravadžaŭ Dzied. U abradavuju hrupu ŭvachodzili taksama chlopcy, apranutyja ŭ žanočyja sukienki i vymazanyja sažaju. Śliedam za pieraapranutymi kaliadoŭščykami kročyli muzyki i viaskovaja moladź u śviatočnaj vopratcy.

Viasiolaja kampanija naviedvala ŭ sialie kožnuju siamju. Uvajšoŭšy ŭ chatu, Kaza pačynala tancavać, a kaliadoŭščyki śpiavali pieśni, u jakich vinšavali haspadaroŭ, žadali im dabra i bahaćcia, uslaŭliali ich pracavitaść i ščodraść. Za heta haspadary klali ŭ torby haściej pirahi, kaŭbasy, sala abo hrošy. Ličylasia, što ščodryja padarunki zabiaśpiečać tym, chto ich daje, dobry ŭradžaj u novym hodzie. U čas kaliadavańnia pakazvalisia žartoŭnyja scenki. .

Asablivuju radaść u dziaciej i daroslych vyklikali śpiektakli kaliadnaha lialiečnaha teatra, jaki taksama prynosili ŭ chatu. Scenaj dlia samarobnych lialiek služyli batliejki — śpiecyjaĺna zroblienyja pieranosnyja skrynki, što svaim źniešnim vyhliadam nahadvali chatku z adnym ci niekaĺkimi pavierchami. Liaĺki macavalisia na draŭlianych abo mietaličnych kijočkach. 3 ich dapamohaj batlieječnik vadziŭ lialiek pa ščylinach, jakija prarezvalisia na kožnym paviersie. Śpiektakli supravadžalisia muzykaj i śpievami, scena i liaĺki aśviatlialisia śviečkami.

Staražytnyja Kaliady pa časie supadajuć z relihijnym śviatam Naradžeńnia Chrysta. Tamu na Kaliady ŭ lialiečnym teatry pakazvali sceny, źviazanyja z hetaj padziejaj. Samo slova «batliejka» ŭźnikla ad nazvy horada Vifliejema, jaki znachodzicca ŭ Palieścinie i ŭ jakim naradziŭsia Chrystos.

Adnak nie toĺki relihijnyja siužety pakazvalisia ŭ batliejcy. Vialikaj papuliarnaściu karystalisia taksama kamičnyja sceny z cikavymi dyjalohami, pieśniami i tancami. Narodna-bytavyja karotkija pjesy mieli satyryčny charaktar, u ich vyśmiejvalisia takija sacyjaĺnyja typy, jak doktar-šarlatan, roznyja ašukancy, fanaberysty šliachcic.

Vytoki batliejki znachodziacca ŭ daliokim Siaredniavieččy. U tyja časy teatra ŭ sučasnym razumieńni hetaha slova nie isnavala. Adnak vialikija relihijnyja śviaty, vajskovyja pieramohi, sustrečy i provady znatnych asob abaviazkova supravadžalisia maliaŭničymi śpiektakliami. Mienavita z takich dram na bibliejskija siužety naradžalasia batliejka.