⁣

Da vajny ŭ školie, dzie vučyŭsia Kościa Kvietka, čarčeńnie vykladaŭ nastaŭnik Apalinaryj Fieaktystavič. Jon byŭ nadzvyčaj miakkim čalaviekam, i hetym karystalisia vučni. Jany viedali, što da revaliucyi ich nastaŭnik vykladaŭ u himnazii latyń. I choć cikavaści da latyni šaściklaśniki nie prajaŭliali, alie na ŭrokach Lpalinaryja Fieaktystaviča časta hučala heta pryhožaja mova.

Amataram latyni čaściej za ŭsich prykidvaŭsia Kościa. Kali chto-niebudź nie zrabiŭ čarciaža, jaho vyratavaĺnikam stanaviŭsia Kościa. Pry ŭvachodzie Apalinaryja Fieaktystaviča ŭ klas Kościa mppuskaŭ na tvar cień zadumlivaści. Nastaŭnik raskryvaŭ klasmy žurnal, alie ŭ hety čas Kościa ŭžo siadzieŭ z padniataju rukoj.

Apalinaryj Fieaktystavič, jak budzie pa-lacinsku «kniha»?

Nastaŭnik, viadoma, zdahadvaŭsia, što nie prahaj viedać novaje lacinskaje slova haryć jaho vučań. Alie nie adkazać na pytańnie Apalinaryj Fieaktystavič nie moh. Toj, nad kim pavis damoklaŭ mieč być vyklikanym i iści z čarciažami da stala, na niejki čas byŭ vyratavany.

Stary nastaŭnik tlumačyŭ, ntto slovy «svaboda», «kniha» i «dzieci» na lacinskajmoviemajućblizkajehučańnie.

Cikavaść šaściklaśnikaŭ da movy Avidzija i Haracyja ŭzrastala pa miery taho, jak nabližaŭsia pierapynak. Sa zvankom dzieci zryvalisia z miesca. Nastaŭnik z uśmieškaj zakryvaŭ žurnal, u jaki jon nie pastaviŭ nivodnaj adznaki.

U dziasiatym klasie zdoĺny i niaŭrymślivy Kościa ŭžo nie dazvaliaŭ sabie karystacca slabaściu staroha nastaŭnika. U adnosinach klasa da Apalinaryja Fieaktystaviča źjavilasia schavanaja niedzie ŭ hlybini junackich duš pavaha da nastaŭnika. Paślia ŭdalaha čarciaža, zroblienaha kim-niebudź z dziesiaciklaśnikaŭ, Apalinaryj Fieaktystavič staviŭ umieĺcu piaciorku i kazaŭ:

— Para ŭžo kožnamu z vas zrabić čarciož svajho budučaha žyćcia. Alie ŭ hetym vam liepš za mianie dapamoža Avidzij.

Apalinaryj Fieaktystavič pačynaŭ čytać Avidzija. Holas u jaho byŭ slaby, pryhlušany, alie nastaŭnika sluchali z zatojenym dychańniem.

Nichto nie razumieŭ sloŭ lacinskaha vierša, jaki pieražyŭ stahoddzi, alie ŭsie adčuvali mahutnaje, uźnioslaje pačućcio.

—Avidzij liubiŭ svaju ziamliu, jak moža jaje liubić vialiki syn svajoj Ajčyny, — kazaŭ stary nastaŭnik.

Kościa chadziŭ u rajonnuju biblijateku, alie tam nie bylo tvoraŭ Avidzija.

Biblijatekarka dzivilasia:

—Navošta vam hety Avidzij? Čalaviek dziesiać prasili ŭžo. Pa prahramie ž jaho nie prachodziać! …Kościa Kvietka pastupiŭ u liotnaje vučylišča. Jamu treba bylo jechać u dalioki horad. Siabry kupili chlopcu raźvitaĺny padarunak — tabakierku sa srebnym viečkam. Na viečku vyhraviravali lacinskija slovy, jakija kaliści napisaŭ Apalinaryj Fieaktystavič na došcy. Pierakladalisia jany tak: «Radzimu našu liubim i abaraniać jaje pavinny».

Vypusknoha viečara ŭ toj hod nie bylo: pačalasia vajna. U haradok pryjšli fašysty. Apalinaryja Fieaktystaviča aryštavali za źniavahu niamieckaj zbroi. Adbylosia heta tak. U haspadyni, dzie kvataravaŭ stary nastaŭnik, niamieckija saldaty rekvizavali parasio. Jano nie davalasia ŭ ruki, i saldaty zastrelili jaho z aŭtamata. Apalinaryj Fieaktystavič, jaki prysutničaŭ pry hetym, skazaŭ aficeru:

Jość dobraja lacinskaja prykazka «Arly nie loviać much». U vašych saldat na šapkach arly, alie jany padobny da zlych hijen.

Heta byli apošnija slovy, jakija skazaŭ stary nastaŭnik. Jaho rasstraliali.

U sorak piatym hodzie, kali išli bai za Bierlin, Kościa viarnuŭsia ŭ rodny haradok. U jaho bylo try ordeny na himnaściorcy i pusty pravy rukaŭ.

Ciapier Kościa pracuje ŭ toj školie, dzie vykladaŭ čarčeńnie Apalinaryj Fieaktystavič. I kali tlumačyć Kościa zakon Archimieda, to havoryć nie toĺki pra vycieśnienuju cielam vadkaść, alie i pra žyćcio samoha Archimieda, jaki chrabra abaraniaŭ svoj horad ad vorahaŭ.