⁣

Niekali ciažkija vazy z bielaruskimi jablykami, hrušami, ślivami brali šliach na Viĺniu, Ryhu, Varšavu, Smaliensk, Pieciarburh. A sakavituju antonaŭku z tutejšych sadoŭ dastaŭliali až u tumanny Londan.

Pieršyja dakumientaĺnyja śviedčańni pra sadavodstva ŭ Bielarusi datujucca trynaccatym stahoddziem. A ŭ adnoj sa zharelych haspadarčych pabudoŭ Minska dvanaccataha stahoddzia archieolahi adkapali… abharelyja hrušy. Carkoŭnyja knihi adznačajuć jašče i taki cikavy fakt: u 1005 hodzie ŭ Turavie vyroščvali vinahrad.

Vialiki ŭplyŭ na raźvićcio sadavodstva ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim akazala karalieva Bona Sforca. Dziakujučy jaje ruplivaści ŭ mnohich miescach, najpierš u šmatlikich majontkach, źjavilisia sady i vinahradniki.

Sad Sapiehaŭ u Dziarečynie (ciapier heta Zeĺvienski rajon) naličvaŭ čatyrysta sorak šeść pladovych dreŭ. Akramia tradycyjnych jablyń, hruš, višań, tam pladanosili piersiki i abrykosy, a ŭ svojeasablivych aranžarejach raśli ekzatyčnyja drevy. Uladaĺniki sadu ŭ Miry taksama mahli pachvalicca ekzatyčnymi apieĺsinavymi, limonnymi, mirtavymi, laŭrovymi drevami, a taksama samšytam, kiparysam, itaĺjanskim arecham.

U1917 hodzie ŭ Bielarusi sady zajmali dvaccać siem tysiač hiektaraŭ ziamli, pačali stvaracca plodahadavaĺniki. U 1925 hodzie byla pryniata pastanova ab arhanizacyi na terytoryi saŭhasa «Lošyca» addzialieńnia Instytuta prykladnoj bataniki i novych kuĺtur. U siaredzinie tryccatych hadoŭ maladyja sady ŭžo raśkinulisia boĺš čym na troch tysiačach hiektaraŭ, jany vystajali navat u lichaliećcie Vialikaj Ajčynnaj vajny. Alie ŭ apošnija hady dvaccataha stahoddzia sklalasia vieĺmi ciažkaje stanovišča: staryja sady, na žaĺ, stali mala pladanosić, šmat dreŭ zachvarela, jablyki pierastali mieć pryhožy vyhliad.

Takaja situacyja sklalasia nievypadkova. Kali pasadžanyja ŭ piacidziasiatyja hady drevy padraśli i pačali kožnuju vosień hnucca pad ciažaram pladoŭ, sieĺskuju haspadarku chvaliavala ŭžo zusim inšaje — stvareńnie žyviolahadoŭčych komplieksaŭ. I tyja srodki, što vydzialialisia dziaržavaj na budaŭnictva śpiecyjaĺnych schoviščaŭ dlia sadaviny, pajšli na inšyja mety. Vyvieźci tony jablykaŭ za miežy krainy nie bylo reaĺnaj mahčymaści, jak i terminova dy z vysokaj jakaściu pierapracavać ich. Na sadavodstva liedź nie machnuli rukoj: maŭliaŭ, kali niama jablykaŭ, to nie budzie i prabliem, źviazanych z imi.

Niaŭžo ž bielarusy razvučylisia haspadaryć u sadach? Nie, nie razvučylisia, vieĺmi navat umiejuć. A dzie za pracu biarucca ŭmieĺcy, entuzijasty, tam zaŭsiody samyja vysokija pośpiechi. Bielaruskija sieliekcyjaniery vyvieli cudoŭnyja zimastojkija sarty jablyń, hruš, višań, čarešań, abrykosaŭ, hreckaha arecha. Duchmianyja jablyki poźniezimovych sartoŭ zachoŭvajucca da dvuchsot dzion i ŭviesnu zdoĺnyja z pośpiecham adciaśnić pryviezienyja z-za miažy, radujučy pakupnikoŭ i smakam, i dastupnaj canoj. Niemalavažna i toje, što zamiežnyja vytvorcy, kab atrymać vysokija ŭradžai, da piatnaccaci razoŭ za siezon apracoŭvajuć sady roznymi chimikatami, a voś drevam bielaruskaj sieliekcyi dastatkova takoj apracoŭki ŭsiaho niekaĺki razoŭ.

Kab praz niejki dziasiatak hadoŭ kožny bielarus zmoh nie toĺki vosieńniu, alie i ŭviesnu źjeści jablyk, vyraščany na rodnaj ziamli, byla pryniata dziaržaŭnaja prahrama raźvićcia haliny sadavodstva. I kab ździejśnić usio zaplanavanaje, kab vykanać hetu prahramu, patrebny haspadar, jaki viedaje ŭsie sakrety tonkaj sadoŭnickaj spravy i pieražyvaje za jaje ŭsioj dušoj.