⁣

Siońnia, napeŭna, ciažka znajści čalavieka, jaki nie viedaŭ by pieršaj stalicy Vialikaha Kniastva Litoŭskaha horada Navahrudka. Alie jość i jašče adna admietnaść navahrudskaj ziamli, jakaja spraviadliva zaśviedčana ŭ suśvietnaj historyi. Hetu slavu zdabyli joj niezvyčajnyja knižnyja zbory, što zachoŭvalisia ŭ Ščorsach. U hety radavy majontak Chraptovičaŭ pryjazdžali daśliedčyki i piśmieńniki z usioj Jeŭropy, byvaŭ tut i Adam Mićkievič, biblijatekaram pradavaŭ Jan Čačot. Biblijateku zasnavaŭ u pieršaj palovie XVIII stahoddzia Iachim Chraptovič — adzin z pradstaŭnikoŭ samaha staražytnaha na bielaruskaj ziamli mahnackaha i hrafskaha rodu Chraptovičaŭ. Pieršuju adukacyju Iachim atrymaŭ ad baćkoŭ. Žyćciovaj mudraści nabiraŭsia ad dzieda — ujejebakova adukavanaha čalavieka i viadomaha ŭ svoj čas piśmieńnika Niesialoŭskaha, pad uplyvam jakoha pačaŭ pisać vieršy. Vučyŭsia ŭ Vilienskaj akademii, zasvojvaŭ navuki ŭ Niaśvižy i Hiermanii, šmat padarožničaŭ.

Dapytlivy rozum, niaŭrymślivy charaktar, vostraje adčuvańnie novaha i ŭbačanaje za miažoj padšturchnuli Iachima da źmieny sialianskaha žyćcia ŭ svaich uladańniach. Na jeŭrapiejski lad jon arhanizavaŭ pracu na ziamli, raźvivaŭ sadoŭnictva, pčaliarstva, razvodziŭ u sažalkach rybu. Raniej za skasavańnie ŭ Rasii pryhonnaha prava «dziŭny pan» admianiŭsvaimsialianam panščynu, zrabiŭ ich arandatarami. Asablivy klopat prajaŭliaŭ pra sialianskich dziaciej. Na ŭlasnyja srodki pabudavaŭ školu, u jakoj, akramia ahuĺnaj navuki, vučni atrymlivali pieršyja pracoŭnyja navyki, vučylisia haspadaryć na ziamli pa-novamu.

U miastečku Višnieva (ciapier Valožynski rajon) Iachim zasnavaŭ mietalurhičny zavod. Upieršyniu na bielaruskaj ziamli byla zbudavana domiennaja pieč. Syravinaj služyla ruda z miascovych balot, liasy davali draŭniany vuhaĺ. Amaĺ sto hadoŭ vyplaŭliali tut mietal, z jakoha vyrabliali sieĺskahaspadarčyja prylady, abstaliavańnie dlia mlynoŭ, rečy dlia štodzionnaha ŭžytku. Bylyja ziemliaroby, jakija stali mietalurhami, dasiahnuli takoha majsterstva, što navat na ekspart išla pradukcyja višnieŭskich plaviĺščykaŭ.

Jak usiebakova zdoĺny čalaviek i talienavity arhanizatar, Iachim na praciahu ŭsiaho žyćcia nadavaŭ asablivuju ŭvahu raźvićciu adukacyi. I ŭ pamiaci liudskoj jon zastaniecca najpierš stvaraĺnikam najbahaciejšaha pryvatnaha knihazboru, jaki ŭvajšoŭ u historyju pad nazvaj «Biblijateka Chraptovičaŭ».

Pry im Ščorsy stali adnym z pryciahaĺnych centraŭ Jeŭropy. Pa prajekcie itaĺjanskich dojlidaŭ zamiest staroha draŭlianaha palaca byŭ zbudavany bahata azdoblieny muravany palacavaparkavy ansambĺ. Śpiecyjaĺny budynak uźviali dlia biblijateki. Hości nie chavali ździŭlieńnia, kali znajomilisia sa staražytnymi rukapisami, kaštoŭnymi hieahrafičnymi kartami, unikaĺnymi materyjalami pa historyi Vialikaha Kniastva Litoŭskaha i Poĺščy. Knižnyja zbory byli dastupnyja studentam, liudziam prostaha pachodžańnia. Navat pa mierkach jeŭrapiejskich stalic Ščorsaŭskaja biblijateka mahla ličycca ŭnikaĺnaj.

Kali ŭ 1812 hodzie Iachima nie stala, spravu baćki pradoŭžyŭ syn Adam. Jon vučyŭsia ŭ Francyi, staŭ hanarovym člienam Vilienskaha ŭniviersiteta. Za svoj košt utrymlivaŭ školy ŭ Niahnievičach i Ščorsach.

Adam praciahvaŭ pačatyja baćkam ziamieĺnyja reformy. Spahadliva adnosiŭsia da sialian, admianiŭ cialiesnyja pakarańni, źmienšyŭ pavinnaści, stvaryŭ svojeasablivyja kasy ŭzajemadapamohi, zahadaŭ začynić mnohija šynki1. Nie zabyvaŭsia jon i pra biblijateku, papaŭniaŭ jaje staradrukami.

Paźniej klopat pra knižnyja zbory pierajšoŭ da pliamieńnika Iachima ruskaha dyplamata Michaila Chraptoviča-Bucianiova. Biblijateka isnavala amaĺ dva stahoddzi. U 1913 hodzie jana apynulasia ŭ Kijeŭskim univiersitecie, a šmat što razyšlosia pa roznych jeŭrapiejskich i rasijskich ustanovach.