⁣

U liehiendarnym Sievastopali dziasiatki vydatnych pomnikaŭ, alie samy pieršy pastaŭlieny ŭ 1834 hodzie na Matroskim buĺvary. Na im na dziva lakaničny, alie nadzvyčaj hlybokaha sensu nadpis: «Kazarskamu.

Naščadkam dzielia prykladu».

Hety nadpis, jaki źziaje zolatam, staŭ praročym. Śviedkam šmatlikich histaryčnych padziej byŭ hety pomnik.

U 1828 hodzie Anhlija pieraškadžala zamacavańniu ruskich na bierahach Čornaha mora, padtrymlivajučy ci prosta padbuchtorvajučy Turcyju suprać Rasii. Žadajučy spynić dapamohu Turcyi Kaŭkazu, Mikalaj I u krasaviku 1828 hoda abjaviŭ Turcyi vajnu.

U pačatku vajny liejtenant Kazarski kamandavaŭ transpartam

«Sapiernik» i na im damohsia bajavych udač. Za chrabraść pry ŭziaćci Anapy jamu nadali čyn kapitan-liejtenanta, a za mužnaść pry ablozie balharskaj Varny ŭznaharodzili zalatoj šabliaj.

U kancy 1828 hoda kamandujučy Čarnamorskim flotam pryznačyŭ Kazarskaha kamandziram bryha1 «Mierkuryj». Razam z «Mierkuryjem» Aliaksandr Kazarski i ŭvajšoŭ u historyju vajenna-marskich bitvaŭ.

A piataj hadzinie turki padyšli pad samuju karmu ruskaha bryha, jak by abchoplivajučy bryh u klieščy. Prahrymieli zalpy. Kazarski daŭno ŭžo razhadaŭ namiery turak, alie ničoha nie moh zrabić, bo vietrazi

«Mierkuryja» abviśli. Turki pastavili ruski bryh u dva ahni: bili pa im pravym bortam i lievym. Zdavalasia, što na palubie bryha nie zastalosia žyvoha čalavieka. Alie znoŭ i znoŭ straliali ruskija harmaty.

Niečakana nizavy viecier pamaćnieŭ. Imhnienna acaniŭšy situacyju, Kazarski skamandavaŭ źmianić kurs.

«Mierkuryj» pačaŭ brać ubok i vyśliznuŭ z vohniennych klieščaŭ.

Turki, nie adrazu zaŭvažyŭšy heta ŭ parachavym dymie, praciahvali vieści ahoń. Adzin turecki karabieĺ va ŭpor rasstreĺvaŭ druhi, a adtuĺ staranna smalili pa svaim flahmanie. Jenki i prakliaćci na tureckich karabliach supravadžalisia viasiolym śmiecham na palubie ruskaha bryha.

Praz niejki čas ruski bryh hrozna nabliziŭsia da tureckaha karablia. Toj byŭ raźbity, adusiuĺ valiŭ dym, harmaty maŭčali, na im usčalasia nievierahodnaja panika. Da turak, narešcie, dajšlo: ruski bryh zaraz sčepicca z ich karabliom i vybuchnie razam z im. Ašalielyja ad strachu turki pačali ŭ panicy skakać za bort.

Hrymnuŭ zalp «Mierkuryja», zahrukatali acalielyja harmaty, i znoŭ bryh zaciahnula parachavym dymam.

Praz niekaĺki dzion hazieta «Adeski vieśnik» napiša: «Podźvih hety taki, što nie znachodzim inšaha da jaho padobnaha ŭ historyi maraplavańnia. Jon nastoĺki dzivosny, što i pavieryć u takoje ciažka. Mužnaść, biasstrašnaść i samaachviarnaść, prajaŭlienyja pry hetym kamandziram, aficerami i ekipažam “Mierkuryja”, boĺš slaŭnyja za tysiačy pieramoh zvyčajnych».

Historyja vajenna-marskich bitvaŭ nikoli nie viedala padobnaha.

Kamandziram bryha byŭ bielarus Aliaksandr Kazarski. Jaho žydcio bylo karotkim, alie jarkim i hučnym, jak strel z bryha «Mierkuryj». U Bielarusi pomniać hieroja i hanaracca svaim suajčyńnikam.

Praz paŭtara miesiaca paślia śmierci Kazarskaha pačaŭsia zbor srodkaŭ na pomnik u Sievastopali. Hrošy pa padpiscy išli ad marskich aficeraŭ, jakija služyli na Čornym i Baltyjskim, Bielym i Achockim morach, z Kamčatki i z mnohich inšych miescaŭ nieabdymnaj Rasii. Nieŭzabavie pomnik Kazarskamu byŭ adkryty. Jaho aŭtar — akademik architektury Bruloŭ, brat slavutaha žyvapisca Karla Brulova.