⁣

Dakladna nieviadoma, kali adbylosia znajomstva Maryi z Kastusiom Kalinoŭskim, adnak z upeŭnienaściu možna skazać, što jany sustrelisia dziakujučy adnamu z bratoŭ Maryi, Juzafu Jamantu. Mienavita praz Juzafa i adbylosia ŭ Viĺni na pačatku 1861 hoda znajomstva Kastusia Kalinoŭskaha z Maryjaj. Vidać, u hety čas i naradzilasia pamiž imi vialikaje kachańnie, jakoje aśviatliala ŭsio ich astatniaje žyćcio. Maryju i Kastusia abjadnoŭvali idealy nacyjanaĺna-vyzvalienčaj baraćby, mary pra narodnaje ščaście, dzielia ździajśnieńnia jakich jany hatovy byli achviaravać žyćciom.

Uladkavacca na pracu ŭ Viĺni Kalinoŭskamu nie ŭdalosia, i kachanyja chutka razlučylisia. Kastuś pajechaŭ dadomu, u Hrodzienskuju hubierniu. Alie duchoŭnyja suviazi pamiž im i Maryjaj z hetaha času ŭžo nikoli nie paryvalisia, naadvarot, rabilisia ŭsio boĺš mocnymi i tryvalymi.

Kastuś vykarystoŭvaŭ kožnuju mahčymaść, kab naviedacca ŭ Viĺniu jak pa revaliucyjnych, tak i pa asabistych spravach. Viadoma, što na kvatery Jamantaŭ Kalinoŭskim nieadnarazova pravodzilisia narady z kiraŭnikami paŭstańnia, pasiadžeńni padpoĺnaha ŭrada Bielarusi i Litvy.

Paśviečanymi va ŭsie tajny paŭstańnia byli i siostry Jamanty, Maryja i Aliena. Jany zaŭsiody staranna vykonvali daručeńni, jakija davalisia im adrazu paślia narad, i dastaŭliali ŭsiu nieabchodnuju infarmacyju ŭ samyja roznyja rajony Viĺni.

Apošnim vyprabavańniem kachańnia Maryi i Kastusia staŭ ich aryšt na pačatku 1864 hoda.

Apynuŭšysia ŭ niavoli, Kastuś pierš za ŭsio pasprabavaŭ advieści navisluju nad siamjoj Jamantaŭ niebiaśpieku. Niahliedziačy na nieabvieržnyja fakty, što ŭkazvali na jaho tryvalyja suviazi z siamjoj Jamantaŭ, Kalinoŭski mužna davodziŭ, što jon u siamiejstvie Jamantaŭ nikoli nie byvaŭ. Śliedčaja kamisija nie pryniala pad uvahu zajavu Kastusia Kalinoŭskaha, i ŭsia siamja Jamantaŭ byla aryštavana.

Maryja i Kastuś apynulisia ŭ roznych miescach źniavolieńnia, pad jakija ŭlady prystasavali budynki bylych katalickich manastyroŭ. Kožny z ich praz zakratavanyja i pakrytyja vapnaj1 šyby voknaŭ moh bačyć miesca źniavolieńnia druhoha, alie pieraadolieć hetuju niaznačnuju adliehlaść nie mieŭ mahčymaści.

Na dapamohu zakachanym pryjšla rodnaja ciotka Maryi, Jadviha Makryckaja, jakaja, ryzykujučy žyćciom, dabilasia ad uladaŭ dazvolu spačatku na spatkańnie z Kalinoŭskim, a potym z Maryjaj. Pry dapamozie chabaru, dadzienaha žandaram, Makryckaj udalosia naladzić pamiž Maryjaj i Kastusiom patajemnuju pierapisku. Niejkim cudam, dziakujučy Jadvizie Makryckaj, da nas dajšoŭ adziny vieršavany list Kastusia da Maryi, u jakim jon baliuča pieražyvaje pra stračanaje kachańnie, ščaście. U hetym paslańni Kalinoŭski supakojvaje svaju naračonuju, pierakonvaje ŭspryniać jaho blizkuju i nieminučuju śmierć jak voliu liosu, choć duchoŭnaj suviazi pamiž im i kachanaj nie razarvuć nijakija sily ŭ śviecie.

Nieŭzabavie ŭsia siamja Jamantaŭ byla vyslana ŭ Sibir. Usie dziesiać hadoŭ ssylki Maryja zachoŭvala pamiać pra Kastusia. Mnohija dziaŭčaty, udzieĺnicy paŭstańnia 1863 hoda, vychodzili zamuž za ssyĺnych. Maryja śviadoma admaŭlialasia ad mahčymaści stvaryć u Sibiry siamju, zachoŭvala viernaść pamiaci kachanaha. I toĺki na śchilie žyćcia, kali vyrazna akreślivalasia samotnaja staraść, Maryja dala zhodu na šliub z bylym ssyĺnym, udzieĺnikam paŭstańnia 1863 hoda Vojcacham Dmachoŭskim.

Pamierla Maryja Jamant u Varšavie i pachavana tam ža.

Tak trahična sklaŭsia lios hetaj vydatnaj žančyny, jakaja addala liepšyja hady svajho žyćcia nacyjanaĺna-vyzvalienčaj baraćbie, a serca — palymianamu revaliucyjanieru Kastusiu Kalinoŭskamu.