⁣

Jość na śviecie rečy, jakija isnujuć u vialikim časie i zajaŭliajuć pra siabie nie adrazu. Alie kali ŭžo zajaŭliajuć, to pieravyrašać što-niebudź pozna. Havorka idzie pra bielaruskuju mientaĺnaść — najvyšejšuju kaštoŭnaść hramadskaj śviadomaści.

Jaje hlybinnaje ŭździejańnie na padziei doŭhaterminovaje, alie nadzvyčaj hruntoŭnaje. A vyraźnikami źjaŭliajucca piśmieńniki, mastaki, muzyki — tvorčyja liudzi, praročaja sila jakich, aryjentavanaja nie stoĺki na adliustravańnie sučasnaści, koĺki na spaścižeńnie budučyni, nie raz nahliadna demanstravala svaje mahčymaści.

Ivan Mieliež nie dažyŭ da času, kali paniaćcie mientalitetu ŭvajšlo va ŭžytak, i karystaŭsia zvyklymi «narod», «nacyjanaĺny charaktar», «bielaruskaja duša». Adnak narodatvorčuju funkcyju mastackaj litaratury jon aceńvaŭ jak najvyšejšaje ŭ svajoj dziejnaści. Boĺš taho, paliemična abvostrana nastojvaŭ na svaim, što ŭvohulie bylo jamu ŭlaściva, źviartaŭsia da dumak našych vialikich papiarednikaŭ, mastackaje slova jakich vysoka aceńvaŭ. A siarod apošnich byli Kuźma Čorny, jakomu jon usio žyćcio byŭ udziačny za blahaslavieńnie ŭ vialikuju litaraturu (niezdarma pryśviaciŭ jamu adno sa svaich najliepšych apaviadańniaŭ «U zaviruchu»), Aliaksandr Fadziejeŭ, jaki nie paškadavaŭ času, kab uvažliva, z aloŭkam aznajomicca z rukapisam jaho ramana «Minski napramak» i padkazać tady maladomu aŭtaru, dzie jaho sila, a dzie slabaść, Ivan Turhienieŭ, Mikalaj Niakrasaŭ, Adam Kirkor, Eliza Ažeška, Aliaksandr Kupryn, Jakub Kolas, Michaś Zarecki. Usie, chto kinuŭ choć kali zacikaŭlieny pozirk na Palieśsie i paliešukoŭ.

Pierad usimi imi, nie mienš, čym sam, a to i boĺš talienavitymi, Mieliež mieŭ adnu pieravahu: jon hliadzieŭ na svajo Palieśsie nie zdaliok i zboku, a zblizku, vačami zakachanymi i mienavita tamu takimi viduščymi. Jon časta mieŭ na ŭvazie nie toĺki siońniašniaje, alie i mahčymaje, niaźmienna pieravodziŭ razmovu z apisańnia na rozdum ab liosie darahich jamu paliešukoŭ. Ubačanyja realii vajny, fakty štodzionnaha frantavoha žyćcia i padrabiaznaści žyćcia ŭ tylie, partrety znajomych, siabroŭ, kachanych, jaskravyja zamalioŭki pryrody, daścipnyja dyjalohi, cikavyja sloŭcy, asobnyja vyrazy, niečakanyja paraŭnańni, a to i celyja sceny, epizody, aniekdoty, repliki, ličby — usio heta jość u dziońnikach, zapisnych knižkach, nakidach Mielieža.

Mala što z rańnich zapisaŭ bylo vykarystana paźniej piśmieńnikam, jaki adznačaŭ: «Ciapier ja razumieju, čamu tak chacielasia zapisać usio. Heta byla patreba žyćcia…» Mienavita praca dušy, paslanaj u śviet, kab usio paznać i aprabavać, a kali pašancuje, to i nazvać mnohaje svaimi imionami, adliustravalasia ŭ mieliežaŭskich zapisach, jakija jon rabiŭ čas ad času, zvyčajna pamiž napisańniem vialikich tvoraŭ.

«Ja šyroka bačyŭ polie, pa jakim išoŭ, — natchniona śćviardžaŭ prazaik, — adčuvaŭ u im siabie i rabotnikam, i haspadarom. Alie, što asabliva važna, polie hetaje ja nie toĺki viedaŭ, ja liubiŭ jaho. Tamu što polie, pa jakim ja išoŭ, bylo majo polie. Heta bylo žyćcio bliźkich mnie liudziej i majo žyćcio. Ja pisaŭ pra ich i adnačasova pra siabie…» U «palieskich» ramanach Mielieža ŭražvaje voś heta — šyrynia pohliadu na žyćcio, liudskoje šmathalośsie, bahaćcie prajaŭ čalaviečaj natury, biaskoncaść ruchu.

Vialiki čas nie plion adciahnienaha ŭjaŭlieńnia piśmieńnika. Jon sam u im žyŭ i žyvie, jak žyvie i narod, jaki ŭ asobie svajho pieśniara ŭźniaŭsia na novuju, vyšejšuju stupień svajho histaryčnaha raźvićcia.