⁣

Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha dziejničaŭ na terytoryi Bielarusi dva z palovaju stahoddzi. Statut — heta zvod zakonaŭ, napisany tahačasnaju bielaruskaju movaju. Jon byŭ nadrukavany lietam 1588 hoda ŭ Viĺni. Paźniej źjavilisia pieraklady Statuta na lacinskuju, poĺskuju i ruskuju movy. 3 taho času da siońniašnich dzion adukavanyja liudzi zachapliajucca mudrymi staronkami zakonaŭ.

Značny ŭklad u raspracoŭku Statuta 1588 hoda ŭnios kniaź Lieŭ Sapieha — slavuty syn bielaruskaj ziamli. Mienavita na jaho ŭlasnyja srodki ažyćciavilasia pieršaje vydańnie hetaha piśmovaha pomnika.

Lieŭ Sapieha naradziŭsia ŭ bahatym majontku na Viciebščynie. Kali chlopčyku spoŭnilasia siem hadoŭ, jaho pryvieźli ŭ Niaśviž i addali ŭ miascovuju školu. Niaśviž na toj čas vylučaŭsia svajoj aśvietaj, kuĺturnymi tradycyjami. U zamku Radzivilaŭ znachodzilasia nadzvyčaj bahataja biblijateka, dziejničala drukarnia. U Niaśvižy Symon Budny razam z adnadumcami vydaŭ na bielaruskaj movie «Katechizis», što vykarystoŭvaŭsia jak padručnik u pačatkovych klasach. Mienavita pa hetaj knizie vučyŭsia čytać budučy kanćlier Vialikaha Kniastva Lieŭ Sapieha.

Vyšejšuju adukacyju Lieŭ Sapieha atrymaŭ u daliokaj Hiermanii. U znakamitym Liejpcyhskim univiersitecie jon vyvučaŭ skladanuju jurydyčnuju navuku. Vyvučaŭ z achvotaju i vialikim starańniem. Zatym malady kniaź viarnuŭsia na radzimu. U toj čas Vialikaje Kniastva Litoŭskaje i Poĺskaje Karalieŭstva abjadnalisia ŭ adnu dziaržavu, kab baranicca ad varolsych nabiehaŭ. Adnak abiedźvie krainy zastavalisia samastojnymi, kožnaja miela svoj urad i asobnaje vojska. Kožnaja dziaržava kiravalasia svaimi zakonami.

Doŭhija hady Lieŭ Sapieha zajmaŭ vysokija pasady ŭ Vialikim Kniastvie.

Jamu daručalisia samyja adkaznyja pieramovy z zamiežnymi paslami. Kniaź niepachisna, ćviorda vieryŭ, što jaho kraina budzie pa-sapraŭdnamu zamožnaj i mahutnaj, kali jaje hramadzianie pačnuć žyć pa razumnych zakonach. Tamu Lieŭ Sapieha šmat sily i dušy addaŭ padrychtoŭcy artykulaŭ Statuta. Jon napisaŭ pradmovu da hetaha pomnika, u jakoj tlumačyŭ surodzičam silu zakonaŭ. Lieŭ Sapieha ličyŭ, što kožny prystojny čalaviek pavinien viedać zakony dziaržavy, nikoha nie kryŭdzić, dapamahać abiazdolienym, žyć zhodna z «pisanym pravam».

Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha 1588 hoda maje kalia piacisot artykulaŭ. Pavodlie ich našy prodki vyrašali ŭsie sprečnyja pytańni, vieryli ŭ spraviadlivaść dziaržaŭnaha suda. Dakumient zabaraniaŭ čužyncam zajmać važnyja pasady ŭ Litoŭskim Kniastvie. Byli źmieščany artykuly, što baranili, abierahali malych sirot, baćki jakich pamierli ci zahinuli. Mielisia navat asobnyja artykuly pra achovu liasoŭ, luhoŭ, dzikich žyviol. Jość u Statucie 1588 hoda asobny zapis adnosna dziaržaŭnaści bielaruskaj movy, jakaja na toj čas nazyvalasia ruskaj, abo prostaj. Heta śviedčyć, što našy prodki šanavali rodnaje slova, abaviazvali ŭsich viedać, vyvučać movu svajoj ziamli.

Značeńnie Statuta ŭ bielaruskaj historyi jašče i ŭ tym, što jon jurydyčna zamacavaŭ pravavoje stanovišča bielaruskaj movy jak dziaržaŭnaj u Vialikim Kniastvie Litoŭskim. U Statut byŭ uniesieny śpiecyjaĺny zakon ab abaviazkovym užyvańni ŭ aficyjnym spravavodstvie bielaruskaj movy. Heta sadziejničala jaje vysokamu statusu, udaskanalieńniu i raźvićciu lieksičnych, marfalahičnych i sintaksičnych srodkaŭ. Darečy, bahaćciem tahačasnaj lieksiki Statut pieraŭzychodzić usie inšyja starabielaruskija pomniki.

Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha — vydatny pomnik prahresiŭnaj čalaviečaj dumki. Jon prasiaknuty idejaj zrabić liudziej boĺš daskanalymi i spraviadlivymi.