⁣

Lios Bielarusi ŭ XIX stahoddzi sklaŭsia tak, što mnohija najliepšyja jaje syny vymušany byli pracavać na karyść inšych narodaŭ, inšych krain. Siarod ich i naš ziamliak Ihnat Ipalitavič Damiejka, jaki staŭ suśvietna viadomym vučonym, pakinuŭ prykmietny ślied u samych roznych halinach čalaviečych viedaŭ: minieralohii i fizicy, chimii i mietalurhii, hieahrafii i batanicy, hiealohii i piedahohicy, etnahrafii i zaalohii. Ihnat Damiejka mnoha času addavaŭ praktyčnaj rabocie pa vyvučeńni pryrodnych bahaćciaŭ Čyli, pustyni Atakama i susiednich terytoryj. Šeść razoŭ pierasiakaŭ najvyšejšy horny lancuh Paŭdniovaj Afryki — Andy, adkryŭ i daśliedavaŭ bahatyja zaliežy miednych rud i kamiennaha vuhaliu ŭ Čyli, zrabiŭ fizika-hieahrafičnaje apisańnie paŭdniovaj častki Čyli i pieršy arhanizavaŭ tam zdabyču kamiennaha vuhaliu.

Viarnucca na Radzimu Ihnat Damiejka nie moh: ulady nie nadta čakali tam zmoŭščyka-filamata i paŭstanca. I Ihnat Damiejka vymušany byŭ jašče na niejki čas zastacca za akijanam. Tym boĺš što čylijskija ŭlady paprasili jaho papracavać na karyść maladoj respubliki. Damiejku pieraviali ŭ stalicu krainy Santjaha, dzie prapanavali pasadu prafiesara chimii i minieralohii ŭ adkrytym tut univiersitecie.

Alie praca nie vyzvaliala ad dum. Usio boĺš i boĺš uzrastaje tuha pa rodnym krai. U adnym z listoŭ da svajho siabra Damiejka piša:

«Viečarami, kali moj dom i aharod poŭniacca pacham ruž i limonnaj kviecieni, siadaju za fartepijana i ihraju tyja dvaccać piesień, što zapomnilisia šeśćdziasiat hod tamu». Siarod ich i bielaruskija pieśni — pieśni taho naroda, siarod jakoha jon ros, mužnieŭ, jaki ŭsio žyćcio liubiŭ i pomniŭ.

Jon vieĺmi sumavaŭ pa Ajčynie, alie viedaŭ: u Rasijskaj impieryi ŭlady nie žadajuć jaho viartańnia, tam jaho čakaje ssylka.

Ciapier možna śmiela skazać, što toĺki ŭ Čyli va ŭsioj paŭnacie raskrylisia vydatnyja zdoĺnaści našaha ziemliaka. Svaje šmatlikija pracy, u tym liku padručniki pa chimii, minieralohii, fizicy, Damiejka pisaŭ pieravažna na ispanskaj i francuzskaj movach. Vydadzieny ŭ Čyli padručnik «Minieralohija» na praciahu niekaĺkich dziesiacihoddziaŭ vykarystoŭvaŭsia ŭ mnohich lacinaamierykanskich krainach. Vyniki navukovych pošukaŭ i adkryćciaŭ Damiejki apublikavany na roznych movach u jaho sta tryccaci navukovych pracach, jakija prynieśli vučonamu suśvietnuju viadomaść i slavu. Jany zajmali pačesnaje miesca ŭ tahačasnaj navucy, śviedčańniem hetamu źjaŭliajecca vybrańnie Damiejki hanarovym člienam šmatlikich navukovych tavarystvaŭ.

Radzimu ž jon naviedaŭ niezadoŭha da śmierci. U 1884 hodzie vaśmidziesiacidvuchhadovy vyhnańnik rašyŭ ažyćciavić svaju nieadstupnuju maru — ubačyć rodnuju ziamliu. Pamierkavaŭšy, što carskija ŭlady ŭžo nie ŭ silie ničoha zrabić jamu, suśvietna viadomamu vučonamu, zapisaŭ u svaim dziońniku: «Byvaj zdarova, Čyli! Dziakuj tabie za sorak šeść hadoŭ pracavitaha žyćcia, za tvaju haścinnaść, za nadańnie mnie hramadzianstva, za siamju, za honar i pavahu, jakuju znajšoŭ u tvajho naroda, za hodnaje zabieśpiačeńnie na astatak žyćcia…» 3 saboj na Radzimu Damiejka vioz bahatuju kaliekcyju minieralaŭ u padarunak jeŭrapiejskim univiersitetam.

Razam sa svaim daŭnim siabram-filamatam Ihnat Damiejka try miesiacy vandravaŭ pa miaścinach svajho dziacinstva i junactva, dzie stalieŭ i nabiraŭsia mužnaści. Na pamiać ab naviedvańni Radzimy Damiejka pasadziŭ u Krošynie dubok i paprasiŭ vysiečy na kamieni vieršavany podpis.